VATRA ispod "balkanskog lonca" se ne gasi. Posle Grka sada su i Bugari dodali neko drvo, dok Srbi, Bošnjaci, Crnogorci i Hrvati uredno lože.
Ulice Skoplja gore zbog bugarskih zahteva, crnogorska vlada se ozbiljno drma zbog eventualnog potpisivanja Temeljnog ugovora između države i Srpske Pravoslavne Crkve, situacija u BiH se opet komplikuje, naročito posle izjave Bakira Izetbegovaća da promene izbornog zakona, u interesu bosansko-hercegovačkih Hrvata, neće biti pre predstojećih izbora 3. oktobra. Ruska agresija na Ukrajinu i njeno moguće prelivanje na Balkan nije visoko na dnevnom redu – domaća plemena su se "o svom jadu zabavila".
Dvadesetogodišnja borba makedonske političke elite koja i pored smenjivanja vlada i lidera, primanja udaraca od suseda iz Atine i Sofije, izneverenih očekivanja iz Brisela, ruganja i podsmeha srpskih političkih analitičara zbog "gubljenja identiteta i suvereniteta", koji, usput, stoje u suprotnosti sa iskrenom i iznenađujućom podrškom Beograda i Srpske Pravoslavne crkve, zaslužuje da se retrospektivno istakne kao primer onima na zapadnom Balkanu koji nemaju hrabrosti, veštine ni znanja da reše ijedno od teških pitanja u višedecenijskim međusobicama.
21 godina od potpisivanja Ohridskog sporazuma
Sledećeg meseca će biti puna 21 godina od potpisivanja Ohridskog sporazuma, kojim je okončan sedmomesečni makedonski građanski rat između naoružanih Albanace i državnih snaga bezbednosti. Sporazum je doveo do značajnog snaženja konstitutivnosti Albanaca, pre svega po pitanju ravnopravnosti službenih jezika, i otvorio mogućnost relativno stabilnom suživotu dve najveće nacionalne zajednice u Severnoj Makedoniji.
Ovo novo ime je rezultat rešenja drugog, višedecenijskog spora između Makedonaca i Grka, gde su predstavnici makedonske političke elite našli snage i pameti da se posle Albanaca dogovore i sa susednom državom. Nakon toga usledilo je pristupanje NATO paktu, čime je eliminisana najveća pretnja i stalna istorijska strepnja Makedonaca da će im država biti raskomadana sa sve četiri strane. Kao bonus, potpuno neočekivano za javnost i laike, iz beogradske Patrijaršije stiglo je priznanje Makedonske Pravoslavne Crkve - Ohridske Arhiepiskopije, posle teškog i mučnog višedecenijskog spora.
Treći, veliki korak u budućnost makedonska vlada upravo čini rešavajući spor sa susednom Bugarskom oko identitetskih pitanja čije problematizovanje u 21. veku može delovati zaista groteskno.
U sve tri prilike, dok su se makedonska vlada i skupština suočavale sa najtežim odlukama u istoriji, ulice Skoplja i ostalih gradova bile su, i danas opet jesu, prepune ogorčenih demonstranata koji su se ultimativno i često agresivno suprotstavljali odlukama političara.
Istinska elita
Tamo gde smo najmanje očekivali, u Skoplju koje je u 21. veku postalo poznatije kao prestonica kiča zbog novih građevina i spomenika koji su ga pretvorili u identitetski Diznilend, pravo niotkuda pojavili su se političari spremni da donose teške i nepopularne odluke. Budućnost sopstvenog naroda i države stavili su ispred arhaičnih i prevaziđenih snohvatica o suverenitetu i identitetu, čiji smisao i sadržaj su u eri globalizma dodatno relativizovani.
Videli smo da je moguće, čak i na Balkanu, naići na lidere koji su spremni da viši interes stave iznad ličnog dnevno-političkog, da istrajajvaju u svojoj viziji odbacujući svaki populizam. To se zove istinska elita, dodao bi Slobodan Jovanović, jedan od najznačajnijih srpskih intelektualaca 20. veka.
Suprotno makedonskim liderima, identitet i suverenitet kao "šećerne vodice", koje nam postkomunistički nacionalisti u 21. veku podvaljuju kao eliksire nacionalnog opstanka, i dalje odlično kotiraju na berzi srpskog i crnogorskog patriotizma u najmanjoj državi zapadnog Balkana.
Demografska katastrofa u Srbiji
Istrajavajući svakodnevno u televizijskim emisijama na braniku odbrane na teritoriji Kosova i u Crnoj Gori, Srbija ide u susret popisu stanovništva koje će biti realizovano u oktobru. Preliminarne procene govore da narod koji je izabrao "carstvo nebesko" neizbežno mora da se suoči sa demografskom katastrofom u "carstvu zemaljskom".
I pored toga, a u skladu sa svojim opredeljenjem, Srbija se daleko više bavi potpisivanjem Temeljnog sporazuma između crnogorske države i srpske crkve, čiji je tekst sa izvesnim ogradama pojedinih koalicionih partnera vlada usvojila. Kako god se stvar oko potpisivanja ugovora bude razvijala, mogućnost formiranja stabilne vlade u Podgorici koja bi dovela Crnu Goru u mirnu evropsku luku danas je manja nego ikad. Dokle god srpski nacionalisti i crnogorski suverenisti uporno budu pokušavali da u flašu od jednog litra uliju dva litra identiteta i suvereniteta, mira biti neće.
Makedonsku političku elitu i njene perspektivne i održive politike stavio sam na početak jer mogu biti pravi putokaz Crnogorcima i Srbima u Crnoj Gori u rešavanju dva najteža pitanja: položaja srpskog naroda i dve nacionalne crkve. Stepen konstitutivnosti i autonomije koji su makedonski Albanci dobili/stekli ne samo kroz status jezika već i kroz učešće u vlasti i institucijama može poslužiti kao model redefinisanja konstitutivnog ustavnog statusa Srba u Crnoj Gori. Primera radi, po poslednjem popisu odnos Makedonaca i Albanaca je 59:25, dok je kod Crnogoraca i Srba tek 45:29, u procentima i na ukupnu populaciju.
Je li potrebno da i u Crnoj Gori dođe do građanskog rata?
Dodatnu specifičnu težinu srpskom faktoru daje podatak da, opet po popisu, odnos stanovnika koji govore srpskim i crnogorskim jezikom u procentima iznosi 43:37. To je fenomen koji Severna Makedonija ne poznaje. I pored svega toga Albanci u Makedoniji imaju daleko bolji konstitutivni status i institucionalnu zastupljenost nego Srbi u Crnoj Gori. Da li je potrebno da i u Crnoj Gori dođe do građanskog rata da bi razumeli ono što su Makedonci i Albanci shvatili 2001. godine?
Srba u Hrvatskoj je po popisu iz 1971. bilo nešto preko 14 posto, u procentima tačno duplo manje nego danas u Crnoj Gori, ali su po Ustavu koji je usledio 1974. imali status konstitutivnog naroda. Ova dva primera mogu poslužiti crnogorskim suverenistima da se širom otvorenih očiju suoče sa ovim teškim pitanjem, pogotovo što im ulazak u NATO garantuje da neće biti nove Podgoričke skupštine.
Sa druge strane, istorijski posmatrano mnogo je više razloga i opravdanja bilo da Srpska Pravoslavna Crkva prizna Crnogorsku nego Makedonsku. Novopriznata Ohridska Arheopiskopija nastala je nakon Drugog svetskog rata iz novostvorene makedonske države, dok se za crnogorsku crkvu može reći obrnuto – da je ona bila izvor moderne crnogorske državnosti formalizovan, rame uz rame sa Srbijom, u istom trenutku 1878. na Berlinskom kongresu.
Nije zgorega pomenuti i da Moskovska Patrijaršija, majka zaštitnica današnje srpske crkve, u svome katalogu iz 1855. nabraja i Autokefalnu Mitropoliju Crnogorsku, uz Autokefalnu Mitropoliju Karlovačku (Sremski Karlovci). Ove dve autokefalije regent Aleksandar sabira sa drugim eparhijama dekretom formirajući Srpsku Pravoslavnu Crkvu Kraljevine SHS u junu 1921. Potpuno je jasno da su crnogorska državnost i autonomija njene Crkve daleko starije od makedonske i baš zbog toga je vrlo nejasno zašto Patrijaršija u Beogradu ne nastupi principijelno prema crnogorskoj bar u onoj meri kako je nastupila prema makedonskoj crkvi?! Biće da je zbog imovine, pogotovo one uz more (!?).
Princip da su pravoslavne crkve nacionalne ustanove u čijim imenima nacionalna odrednica stoji ispred verske, kao i srpsko iskustvo iz nemanjićkog doba - kada je dve godine nakon formiranja države dinastija dobila i crkvenu autonomiju - SPC mora da poštuje i kada je crnogorska autokefalnost u pitanju, pa makar ta crkva imala jednog vernika. Princip je princip, pogotovo ako je na njemu nastala i tvoja država i crkva, pre osam vekova.
Moderni političari, a ne ostrašćene vođe
Suštinsko odbacivanje iskrene koegzistencije i pokušaj nametanja dominacije "jače" strane nisu specijalitet samo Crne Gore nego, u još složenijem obliku, i Bosne i Hercegovine. Zlobni cinici skloni aforizmima dobacili bi sa susednog kafanskog stola da je to zato što su svi preko Drine poreklom Srbi.
Odustajanje Čovića i Dodika uz istovremeno kandidovanje Bakira Izetbegovića za pozicije članova BiH Predsedništva pokazuje ne samo lično distanciranje od bošnjačkog lidera već i simboličko obezvređivanje institucija države u kojoj Hrvati i Srbi ni oko čega ne mogu da se dogovore sa Bošnjacima.
Kao kad na ministarski sastanak šef pošalje državnog sekretara. Izetbegovićev čvrst stav da izborne reforme neće biti pre 3. oktobra i da mu ne pada napamet da rešava "hrvatsko pitanje" preti da na jesen temperaturu u "bosanskom loncu" dovede do ključanja.
Sećanje na Srebrenicu je proteklih dana samo iznova otvorilo stare rane i iznova zatvorilo začarani krug u kome se tri nacionalne zajednice vrte od završetka rata. Kada se vrate sa mora, dobro se odmore i pocrne, nacionalne vođe u BiH bi mogli da skoknu do Skoplja ili pozovu u goste majstore za rešavanje teških problema.
Možda će do tada aktuelna makedonska vlada podneti ostavku ili biti smenjena, nije ni bitno, ali će ukupna politika njihove političke elite ostati ista. Kada na pravom mestu stoje moderni političari, a ne ostrašćene nacionalne i verske vođe, onda tu ima šta da se nauči. Dobar konsalting para vredi.
*Stavovi izneseni u kolumnama i komentarima su osobni stavovi autora i ne odražavaju nužno stav redakcije Index.hr portala